مقدمه | بازیافت، نیاز فوری صنعت نساجی

صنعت نساجی یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان ضایعات در جهان است. هر سال میلیون‌ها تن الیاف، نخ، پارچه و پوشاک بلااستفاده وارد زباله‌دان می‌شود. در این میان، توجه جهانی به نخ‌های بازیافتی به‌عنوان جایگزینی پایدار برای مواد اولیه سنتی افزایش یافته است. کشورهایی مانند ترکیه، هند و چین، با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بازیافت ضایعات نساجی و زنجیره‌های تأمین سبز، توانسته‌اند به قطب‌های اصلی این حوزه تبدیل شوند. اما ایران، با وجود پتانسیل‌های گسترده، هنوز وارد این مسیر نشده است.

در این مقاله بررسی می‌کنیم که آیا ایران می‌تواند به قطب تولید نخ بازیافتی در خاورمیانه تبدیل شود یا خیر، و چه مسیرهایی برای رسیدن به این هدف وجود دارد.

پتانسیل‌های ایران برای ورود به بازار نخ بازیافتی

اگرچه ایران هنوز بازار فعالی برای نخ بازیافتی ندارد، اما ظرفیت‌های داخلی قابل‌توجهی برای توسعه این صنعت وجود دارد:

۱. ضایعات نساجی در ریسندگی‌ها و صنایع پوشاک

کارخانه‌های تولید نخ، پارچه و پوشاک در ایران روزانه حجم بالایی از ضایعات (پارچه‌های بریده، الیاف اضافی، نخ‌های معیوب) تولید می‌کنند که به‌جای بازیافت، عمدتاً دور ریخته می‌شوند. این ضایعات می‌توانند ماده اولیه تولید نخ بازیافتی باشند.

۲. موقعیت ژئوپلیتیکی برای صادرات

ایران در مرکز جغرافیایی خاورمیانه، نزدیک به بازارهای پرمصرف نخ در عراق، افغانستان، کشورهای آسیای میانه و حتی شمال آفریقا قرار دارد. صادرات نخ بازیافتی به این بازارها می‌تواند با هزینه حمل پایین و زمان تحویل کوتاه انجام شود.

۳. نیروی کار و انرژی مقرون‌به‌صرفه

هزینه انرژی و نیروی انسانی در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای منطقه کمتر است. این موضوع در صنایع مصرف‌کننده انرژی مانند بازیافت نساجی یک مزیت رقابتی است.

چرا هنوز ایران بازار نخ بازیافتی ندارد؟

🔹 کمبود فناوری و زیرساخت

تولید نخ بازیافتی نیازمند ماشین‌آلات خاص، تجهیزات پیشرفته الیاف‌کشی، پاک‌سازی، و استانداردهای کنترل کیفیت است. این تجهیزات در کشور به‌صورت محدود وجود دارند یا واردات آن‌ها با هزینه بالا و موانع گمرکی همراه است.

🔹 عدم وجود مشوق‌ها و سیاست‌گذاری مشخص

در حال حاضر، بازیافت نساجی در سیاست‌های صنعتی ایران جایگاه روشنی ندارد. نبود معافیت‌های مالیاتی، تسهیلات بانکی و حمایت دولتی، سرمایه‌گذاری در این حوزه را پرریسک می‌کند.

🔹 نبود ساختار جمع‌آوری ضایعات

ضایعات نساجی ایران به‌صورت متمرکز جمع‌آوری نمی‌شوند. عدم تفکیک در مبدأ و پراکندگی جغرافیایی کارخانه‌ها مانع از ایجاد زنجیره تأمین کارآمد برای بازیافت است.

📝 در اروپا، توجه ویژه‌ای به مدیریت ضایعات نساجی انجام شده است؛ برای مثال آژانس محیط‌زیست اروپا در گزارش «مدیریت ضایعات نساجی» به‌روش‌های اصولی جمع‌آوری، تفکیک و بازیافت اشاره می‌کند که می‌تواند الگوی مناسبی برای ایران باشد.

🔗Management of used and waste textiles in Europe’s circular economy – EEA

تجربیات جهانی: ترکیه، هند، چین - چگونه موفق شدند؟

🇹🇷 ترکیه

با تأکید بر صادرات، ترکیه به یکی از صادرکنندگان اصلی نخ بازیافتی در اروپا تبدیل شده است. سرمایه‌گذاری در برندهای داخلی، اخذ استانداردهای بین‌المللی مانند GRS (Global Recycled Standard)  و ایجاد مناطق صنعتی ویژه بازیافت از عوامل موفقیت این کشور بوده است.

🇮🇳 هند

هند با ایجاد خوشه‌های صنعتی بازیافت در ایالت‌هایی مانند و Tamil Nadu  Gujarat، و حمایت از SMEها، توانسته ظرفیت قابل‌توجهی برای بازیافت ایجاد کند. برندهای جهانی پوشاک، سفارش‌های خود را به کارخانه‌های بازیافتی هندی می‌سپارند.

🇨🇳 چین

چین نه‌تنها در جمع‌آوری و پردازش ضایعات نساجی پیشرو است، بلکه با نوآوری در فناوری‌های بازیافت شیمیایی و مکانیکی، انواع نخ‌های با کیفیت بالا از ضایعات تولید می‌کند.

🔗 نخ‌های بازیافتی بخشی از جریان جهانی «نساجی پایدار» هستند که به‌سرعت در حال گسترش است. برای درک بهتر تحولات جهانی، توصیه می‌شود مقاله ۱۰ ترند جهانی در صنعت نساجی را مطالعه نمایید.

فرصت‌های صادرات نخ بازیافتی از ایران

بازار کشورهای همسایه ایران تشنه مواد اولیه با قیمت مناسب و دارای ویژگی‌های زیست‌محیطی است.

🌍 عراق و افغانستان

با رشد صنعت پوشاک و ریسندگی در این کشورها، تقاضا برای نخ ارزان‌قیمت، به‌ویژه نخ بازیافتی، افزایش یافته است. نزدیکی جغرافیایی ایران مزیت بزرگی است.

🌍 آسیای میانه

کشورهایی مانند ازبکستان، تاجیکستان و قزاقستان نیز به‌دنبال تأمین پایدار مواد اولیه برای صنعت نساجی در حال توسعه خود هستند. نخ بازیافتی ایرانی می‌تواند جایگزین واردات پرهزینه از اروپا یا ترکیه شود.

🔗 بازارهایی مانند عراق و افغانستان ظرفیت بالایی برای جذب نخ‌های بازیافتی دارند، به‌ویژه اگر ویژگی‌های فنی و قیمتی آن‌ها با نیاز مشتریان منطقه هماهنگ شود. برای آشنایی بیشتر با شرایط و الزامات این بازارها، پیشنهاد می‌کنیم مقاله ۵ نکته برای صادرات نخ به عراق و افغانستان را مطالعه کنید.

چالش‌های مهم پیش روی ایران

🔻 کیفیت پایین ضایعات اولیه

در بسیاری از موارد، ضایعات به‌صورت ترکیبی از الیاف مصنوعی و طبیعی هستند که فرآیند بازیافت را دشوار و کیفیت نخ نهایی را پایین می‌آورد.

🔻 فقدان استاندارد و رگولاتوری

برای صادرات نخ بازیافتی به بازارهای بین‌المللی، رعایت استانداردهایی مانند GRS، OEKO-TEX و حتی الزاماتHigg Index  ضروری است؛ ایران هنوز در این زمینه زیرساخت حقوقی و اجرایی ندارد.
🔗 برای ورود به بازارهای جهانی، کسب استانداردهایی مانند GRS (Global Recycled Standard) ضروری است. این استاندارد توسط Textile Exchange تدوین شده و کیفیت، ردیابی، و محتوای بازیافتی محصولات نساجی را ارزیابی می‌کند.

🔻 سرمایه‌گذاری اولیه بالا

خط تولید نخ بازیافتی به سرمایه‌گذاری ابتدایی نسبتاً بالایی نیاز دارد، به‌ویژه اگر هدف، تولید نخ با کیفیت بالا و قابلیت صادرات باشد.

راهکارها و پیشنهادهای سیاستی

1. تدوین نقشه راه ملی بازیافت نساجی

پیشنهاد می‌شود وزارت صمت با همکاری بخش خصوصی و تشکل‌های صنعتی، نقشه راه سه‌مرحله‌ای برای توسعه صنعت بازیافت نساجی تدوین کند.

2. ایجاد شهرک‌های صنعتی بازیافت

شهرهایی مانند یزد، اصفهان یا قزوین که سابقه قوی در ریسندگی دارند، می‌توانند میزبان ناحیه صنعتی تخصصی نخ بازیافتی شوند.

3. حمایت‌های مالی و گمرکی

معافیت گمرکی برای واردات ماشین‌آلات بازیافت، اختصاص تسهیلات کم‌بهره، و تخفیف در مالیات بر درآمد تولیدکنندگان نخ بازیافتی، از جمله ابزارهای سیاست‌گذارانه موثر هستند.

4. ایجاد سامانه شفاف جمع‌آوری ضایعات نساجی

پلتفرم‌هایی مانند «بازار نساجی ایران» می‌توانند به‌عنوان رابط میان تولیدکنندگان ضایعات، بازیافت‌کنندگان، و مشتریان B2B عمل کنند.

آینده بازار و نقش پلتفرم‌ها

در آینده نزدیک، بازار نخ بازیافتی به بخش مهمی از زنجیره تأمین پایدار در صنعت نساجی تبدیل خواهد شد. اگر ایران به‌موقع وارد این مسیر شود، می‌تواند:

• در منطقه خاورمیانه پیشرو باشد

• ارزآوری جدید از محل صادرات نخ‌های بازیافتی ایجاد کند

• الگوی نوینی از همکاری بین دولت، بخش خصوصی و پلتفرم‌های دیجیتال بسازد

در مسیر شکل‌گیری زنجیره تأمین نخ‌های بازیافتی در ایران، پلتفرم‌های B2B دیجیتال نقش کلیدی در اتصال تولیدکنندگان، تأمین‌کنندگان ضایعات، سرمایه‌گذاران و مشتریان ایفا می‌کنند. «بازار نساجی ایران» به‌عنوان اولین مارکت‌پلیس تخصصی صنعت نساجی کشور، می‌تواند زیرساخت مناسبی برای شکل‌گیری این اکوسیستم نوظهور فراهم کند.

این پلتفرم با در اختیار داشتن امکانات ERP، ماژول تأمین‌کننده، و قابلیت اتصال هوشمند بین خریدار و فروشنده، بستری مناسب برای عرضه نخ‌های بازیافتی، ثبت سفارش عمده، و حتی صادرات منطقه‌ای فراهم کرده است.

هر تولیدکننده یا سرمایه‌گذار علاقه‌مند به ورود به بازار نخ‌های بازیافتی، می‌تواند با پیوستن به «بازار نساجی ایران»، بخشی از زنجیره آینده‌محور بازیافت در صنعت نساجی کشور باشد.