تولید و مصرف پنبه در ایران

پنبه یکی از مهم‌ترین الیاف خام مورد استفاده در صنعت نساجی ایران است. مطابق آمار وزارت جهاد کشاورزی، نیاز سالانه صنعت نساجی کشور به پنبه حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار تن است، اما تولید داخلی طی سال‌های اخیر تنها توانسته حدود نیمی از این نیاز را تأمین کند. برای مثال در ۱۴۰۲ (سال آبی ۲۰۲۳–۲۰۲۴)، تولید پنبه کشور حدود ۷۵ هزار تن برآورد شده که تقریباً معادل ۵۰ درصد تقاضای داخلی است. این شکاف تولید و تقاضا باعث شده بخش قابل‌توجهی از نیاز صنایع نساجی به پنبه از طریق واردات تأمین شود؛ بر اساس گزارش‌ها، حدود نیمی از پنبه مورد نیاز به صورت وارداتی وارد بازار می‌شود.

• میزان تولید در سال‌های اخیر: در ۱۴۰۲، تولید داخلی پنبه نسبت به سال قبل کاهش یافته و تا پایان سال ۱۴۰۳ هم حدود ۶۵ هزار تن تولید شده است. این رقم در مقایسه با نیاز ۱۵۰–۱۸۰ هزار تنی، تنها حدود ۴۰–۵۰ درصد مصرف داخلی را پوشش می‌دهد.

• وابستگی به واردات: با توجه به کسری تولید، حدود نیمی از نیاز صنعت نساجی به پنبه توسط واردات تأمین می‌شود. به عبارت دیگر، حتی با بهبود نسبی تولید داخلی، تا زمانی که تولیدکنندگان کشاورزی (مثلاً پنبه‌کاران) انگیزه کافی نداشته باشند، صنایع نساجی ناگزیر به واردات خواهند بود.

روند تولید پنبه و پیش‌بینی تا سال ۱۴۰۴

تولید جهانی پنبه در سال‌های اخیر حدود ۲۵ میلیون تن برآورد شده است، که کشورهای چین، هند، ایالات متحده و پاکستان نقش عمده‌ای در این بازار جهانی دارند. با این حال، ایران سهم کمی از بازار جهانی دارد و صادرات قابل توجهی نیز انجام نمی‌دهد. براساس گزارش اخیر، در ۲۰۲۳ در ایران حدود ۹۲ هزار هکتار زیر کشت پنبه رفته و حدود ۷۵ هزار تن الیاف پنبه تولید شده که تنها نیمی از نیاز داخلی (حدود ۱۵۰ هزار تن) را پوشش می‌دهد.

🔗برای درک بهتر نقش شاخص جهانی قیمت پنبه در بازار ایران، پیشنهاد می‌شود مقاله جامع ما درباره شاخص A Index در Cotlook و تأثیر آن بر قیمت نخ و پنبه را مطالعه کنید. 

در داخل کشور، اتفاقات سال‌های گذشته روند تولید پنبه را تحت تأثیر قرار داده است. در سال آبی ۱۴۰۲/۱۴۰۳، واردات حدود ۱۰۸ هزار تن پنبه با ارز ارزان‌تر (ارز ترجیحی) موجب شد انگیزه کشاورزان برای کشت پنبه کاهش یابد و سطح زیر کشت پنبه در ۱۴۰۲ حدود ۱۵ درصد کاهش یابد. در مقابل، برای سال ۱۴۰۳/۱۴۰۴ برنامه‌ریزی شده که با کنترل واردات (حدود ۶۰ هزار تن در ۷ ماهه اول سال، ۱۵ درصد کمتر از قبل) و حمایت دولتی، سطح کشت به حدود ۸۰ هزار هکتار برسد. پیش‌بینی شده است از این مزارع حدود ۲۲۰ هزار تن پنبه وش برداشت شده و پس از فرآوری حدود ۶۵ هزار تن پنبه (الیاف) تولید شود. به این ترتیب انتظار می‌رود در پایان سال جاری حدود نیمی از نیاز کشور از تولید داخلی تأمین شود.

• افزایش تولید زیر حمایت دولتی: اضافه شدن ۹ دستگاه کمباین جدید و خدمات فنی به مزارع پنبه و همچنین تعیین قیمت تضمینی (۴۴ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم پنبه وش) از سوی دولت، از عوامل افزایش انگیزه کشت پنبه هستند. با ادامه این روند و کاهش واردات، امید می‌رود تا سال ۱۴۰۴ سهم خودکفایی در پنبه بهبود یابد.

• پیش‌بینی تولید ۱۴۰۴: بر اساس داده‌های USDA و روند فعلی کشت، تولید پنبه ایران برای سال آبی ۱۴۰۴/۱۴۰۵ (مصادف با سال‌های ۱۴۰۳-۱۴۰۴ شمسی) حدود ۴۰۰ هزار بایل (معادل تقریبی ۸۷ هزار تن) پیش‌بینی می‌شود. اگر این پیش‌بینی محقق شود و سطح کشت حداقل در حدود کنونی باقی بماند، میزان تولید داخلی همچنان در حد نیمی از نیاز باقی خواهد ماند و بقیه برای پوشش تقاضا باید وارد شود.

نگاهی به قیمت جهانی پنبه در نیمه دوم ۲۰۲۵ و چشم‌انداز واردات به ایران

درک تحولات قیمت جهانی پنبه در سال‌های اخیر، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری کشاورزان، واردکنندگان و سیاست‌گذاران صنعت نساجی ایران دارد. بررسی قیمت‌ها در بازه ۲۰۲۲ تا میانه ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که بازار جهانی پنبه به‌صورت نوسانی ولی با روندی کاهنده حرکت کرده است. پس از رسیدن به سقف‌های قیمتی در سال ۲۰۲۲ (با قیمت‌هایی بالاتر از ۱۴۰ سنت بر پوند)، بازار تحت تأثیر رکود اقتصاد جهانی، کاهش مصرف پوشاک، و رشد جایگزین‌هایی مانند پلی‌استر، وارد فاز اصلاح قیمتی شد.

طبق داده‌های Cotlook A Index، تا ژوئیه ۲۰۲۵، قیمت میانگین پنبه بین ۸۳ تا ۸۹ سنت بر پوند نوسان دارد که نسبت به سال قبل حدود ۱۰٪ کاهش نشان می‌دهد. این کاهش با افزایش تولید در کشورهای عمده‌ای مانند هند، برزیل و ایالات متحده و هم‌زمان با موجودی‌های بالا در انبارهای چین و ویتنام هم‌زمان شده است. نکته مهم این است که هرگونه افزایش ناگهانی در مصرف جهانی یا کاهش تولید در سال ۲۰۲۵/۲۰۲۶ می‌تواند باعث بازگشت قیمت‌ها به سطوح بالاتر شود.

پیش‌بینی کوتاه‌مدت برای سال زراعی ۱۴۰۴ ایران (۲۰۲۵/۲۰۲۶) نشان می‌دهد که:

• احتمال تثبیت قیمت جهانی در محدوده ۸۰ تا ۹۰ سنت بر پوند بالاست؛

• بازار به‌شدت به گزارش‌های آب‌وهوایی از ایالات متحده و هند حساس شده است؛

• موجودی انبارهای نخ پنبه‌ای در چین، شاخص مؤثری برای رفتار آتی قیمت خواهد بود؛

• احتمال افزایش واردات پنبه توسط بنگلادش و ترکیه در نیمه دوم سال ۲۰۲۵ وجود دارد.

این نوسانات برای کشاورزان ایرانی که به‌دنبال فروش مستقیم پنبه با قیمت روز بازار جهانی هستند، دو پیام روشن دارد:

۱. در صورت تثبیت نرخ ارز، فروش به بافندگان یا تولیدکنندگان نخ داخلی با فرمول pegged به Cotlook، می‌تواند سودآور باشد؛

۲. اما در صورت کاهش بیشتر قیمت جهانی و ثبات ریالی هزینه‌ها، سوددهی کشاورز تنها با حذف واسطه‌ها و استفاده از قراردادهای خرید تضمینی حفظ خواهد شد.

🔗 گزارش‌های رسمی درباره تولید، مصرف و تجارت پنبه را می‌توان از طریق منابع معتبری مانند کمیته مشورتی بین‌المللی پنبه (ICAC) پیگیری کرد 

مزایای زنجیره تأمین کوتاه و فروش مستقیم

ایجاد زنجیره تأمین کوتاه و امکان فروش مستقیم محصولات کشاورزی، رویکردی است که به کشاورزان کوچک سود بیشتری می‌رساند. در این مدل‌ها، کشاورزان می‌توانند مستقیماً یا با واسطه‌های کمتر محصولات خود را به بازار عرضه کنند و قدرت چانه‌زنی خود را افزایش دهند. مطابق مطالعات، فروش مستقیم محصولات کشاورزی در قالب بازارهای روستایی یا کشاورزان، با حذف واسطه‌ها باعث می‌شود که سود بیشتری به خود کشاورز برسد و در عین حال مصرف‌کنندگان به کالای باکیفیت‌تر با قیمت مناسب‌تر دسترسی پیدا کنند. برای مثال، گزارش مؤسسه‌ای نشان داده است که در بازارهای خرده‌فروشی مستقیم کشاورزان، مشارکت تولیدکنندگان در عرضه محصولات افزایش یافته و الگوی مصرف محلی تقویت شده است.

• کاهش وابستگی به واسطه‌ها: برنامه‌هایی نظیر راه‌اندازی «روستا بازار» با هدف کوتاه کردن زنجیره تأمین و کاهش فاصله تولید تا مصرف اجرا شده‌اند. به طور خاص، راه‌اندازی ۵۰۰ بازار روستایی با مشارکت تعاونی‌ها برنامه‌ریزی شده تا کشاورزان بتوانند محصولات باکیفیت خود را بدون واسطه و با قیمت مناسب عرضه کنند. در این بازارها، تعاونی‌های روستایی به عنوان بازیگران اصلی، محصولات کشاورزان را به صورت مستقیم به مصرف‌کنندگان عرضه می‌کنند و انگیزه تولید را در روستاها افزایش می‌دهند.

• تقویت مزیت اقتصادی کشاورزان: نمونه‌ای از بازار آنلاین در حوزه کشاورزی وبسایت «پارسیانو» است که امکان ثبت رایگان آگهی فروش محصولات کشاورزی را بدون واسطه برای کشاورزان فراهم می‌کند. چنین سامانه‌هایی با حذف واسطه‌ها مستقیماً خریداران و فروشندگان را به هم متصل می‌کنند و موجب افزایش سهم سود نهایی کشاورزان از فروش محصول می‌شوند.

منافع صنعت نساجی از خرید مستقیم

برای فعالان صنعت نساجی، دسترسی مستقیم به مواد اولیه (مانند پنبه)‌ مزایای قابل توجهی دارد. با حذف واسطه‌ها و خرید مستقیم از تولیدکننده یا بازارهای تخصصی آنلاین، هزینه‌های تأمین کاهش می‌یابد و معاملات شفاف‌تر می‌شود. به عنوان مثال، مزیت عمده خرید اینترنتی پارچه به صورت عمده این است که واسطه‌ها حذف شده و خرید مستقیماً از کارخانه یا تولیدکننده انجام می‌گیرد، که در نهایت منجر به کاهش هزینه و قیمت خرید می‌شود. مشابه همین مزیت برای پنبه و سایر الیاف نیز مصداق دارد.

• قیمت و ثبات تامین: با اطلاع دقیق از پیش‌بینی تولید و مقدار پنبه قابل برداشت در هر سال (مانند پیش‌بینی تولید حدود ۶۵ تا ۸۷ هزار تنی تا ۱۴۰۴)، صنعت نساجی می‌تواند برنامه‌ریزی خرید مطمئن‌تری داشته باشد و نوسانات قیمت در بازار داخلی را مدیریت کند. این اطلاعات به صنایع اجازه می‌دهد قراردادهای بلندمدت با کشاورزان منعقد کرده و نیاز خود را بی‌واسطه تأمین کنند.

• دسترسی به محصولات داخلی و کیفیت پایدار: استفاده از بازارهای مستقیم موجب تقویت تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات می‌شود. وقتی صنایع نساجی بتوانند بخش قابل‌توجهی از پنبه مورد نیاز خود را از طریق خرید مستقیم از کشاورزان تأمین کنند، علاوه بر بهبود ثبات عرضه، می‌توانند کنترل بیشتری بر کیفیت پنبه خریداری شده داشته باشند.

بازار آنلاین نساجی ایران و فروش مستقیم

پلتفرم «بازار نساجی ایران» به عنوان یک مارکت‌پلیس تخصصی صنعت نساجی، بستری برای فروش مستقیم محصولات نساجی (از مواد اولیه تا منسوجات) فراهم کرده است. در این بازار آنلاین، دسته‌بندی «مواد اولیه» شامل «الیاف پنبه» می‌شود که به طور ویژه به فروش پنبه و مشتقات آن اختصاص دارد. فروشندگان (از جمله کشاورزان پنبه‌کار) می‌توانند به آسانی فروشگاه مجازی خود را در این پلتفرم ایجاد کنند و محصولات را در معرض انبوهی از خریداران بالقوه در سراسر ایران قرار دهند. این امر دامنه فروش کشاورزان را فراتر از بازارهای محلی گسترش داده و امکان رقابت در سطح کشوری را فراهم می‌کند.

• پشتیبانی بازاریابی و تسویه مالی سریع: بر اساس تبلیغات این پلتفرم، تیم بازاریابی متخصص «بازار نساجی ایران» فرآیند جذب مشتریان برای فروشندگان را به عهده می‌گیرد و نیازی به نگرانی از بابت بازاریابی محصولات نیست. همچنین، پس از فروش کالا در سایت، کمیسیون فروش بلافاصله و به درخواست فروشنده پرداخت می‌شود، امکانی که باعث اطمینان مالی کشاورزان از دریافت سریع وجه فروش خواهد شد.

• حذف واسطه و شفافیت معاملات: با فروش در این بازار آنلاین، واسطه‌ها به حداقل می‌رسند و شفافیت در قیمت‌گذاری افزایش می‌یابد. فروشندگان می‌توانند قیمت خود را به راحتی تعیین کنند و خریداران صنعت نساجی نیز از قیمت‌های پایه بدون حاشیه دلالی مطلع می‌شوند. به این ترتیب، هم کشاورزان به سود بیشتر و هم صنعت نساجی به کاهش هزینه دست می‌یابند.

🔗 قبل از فروش، ارزیابی دقیق کیفیت پنبه می‌تواند قیمت‌گذاری را بهینه‌تر کند. با استفاده از ابزار آنلاین تحلیل کیفیت پنبه در آزمایشگاه نساجی ایران، این تحلیل به‌صورت رایگان و تخصصی در اختیار شماست.

در مجموع، داده‌های تحلیلی و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که با کاهش واردات و افزایش تعامل مستقیم میان کشاورزان و صنایع نساجی (از طریق مدل‌های عرضه کوتاه و بازارهای آنلاین)، ایران می‌تواند در تأمین پنبه مورد نیاز صنعت خودکفا شود. تا سال ۱۴۰۴ انتظار می‌رود با برنامه‌ریزی مناسب و استفاده از پلتفرم‌هایی مانند «بازار نساجی ایران»، تولید داخلی بهبود یابد و علاوه بر منافع اقتصادی برای کشاورزان، صنایع نساجی بتوانند با آرامش خاطر بیشتری نیازهای خرید خود را برنامه‌ریزی و تأمین کنند.